Monday, September 11, 2017

Apakah ADAT itu ?

“Adat” lapatanna : ima hasomalan ni ngolu namarhapantunon (kehidupan bertatakrama).
“Adat Istiadat” ima ngolu hapantunon na nilinggoman ni uhum dohot paraturan namasa/namarlaku ditonga-tonga ni masyarakat. (Kehidupan bertatakrama yang dilindungi oleh hukum dan peraturan yang berlaku ditengah-tengah masyarakat)

Ia Adat Batak dohot Partuturan di Halak Batak natatean do i sian angka Ompunta sijolo-jolo tubu, asa gabe adong sulu-sulu (petunjuk manang pedoman) di hangoluon ni halak Batak, namangatur ragam ni parsaoran dohot parange asa sude ngolui mardalan dohot denggan jala manuju tu hasonangan. (Adat dan kekerabatan orang Batak diwarisi dari nenek moyang, sebagai pedoman/petunjuk dalam menjalani kehidupan orang Batak, untuk mengatur hubungan dan perilaku antar manusia orang Batak agar kehidupannya berjalan dengan baik dan menyenangkan serta menuju ke kehidupan yang kekal):
Sinur napinahan gabe ma naniula tumpahon ni Tuhanta.
Porsea do halak Batak, molo burju mangulahon nanidok di Adat i dapotma hangoluan alai namangalanggar Adat ro ma hangaluton.

Songoni do haporseaon ni halak Batak sian nahinan di Adat Batak jala sai diajarhon doi tu angka anakhonna asa burju-burju jala sioloi ajar (Adat).

Na jolo di masyarakat ni Halak Batak molo adong namangalanggar Adat, ro ma hangaluton manang jea: adong ma na ro babiat panoro tu bogasan huta, logo ni ari, masa antingano, masa ma sahit ngenge, bencana alam dohot ngolu hangaluton naasing.

Molo dao tubis sian bonana disarut Babi.
Dapot do i tarida diangka umpama ni Ompunta sijolo-jolo tubu namandok:
Jongjong Adat sitongka do i tabaon,
peak pe Adat sitongka do i langkaan.
Adat na so jadi mose, Uhum na so jadi muba.
Songoni ma togu dohot penting ni Adat di hangoluon ni halak Batak na parjoloi

Ala parugamo natulus do Ompunta najolo, nang pe na so ditanda nasida dope Jesus Sipaluai alai di Adat ni Halak Batak na marsumber sian Ugamo nasida ditingki i, godang do namarhadomuan tu Patik ni Debata Na-Sampulu i.

Boi do jahaonta di Padan na Imbaru na sinurat ni Apostel Paulus di Surat Rom 2: ayat 14:

Ai diulahon angka Sipelebegu sian dirina do na pinangido ni Patik i, atik pe soadong Patik di nasida, asa gabe nasida sandiri ma songon patik di nasida na so marpatik hian.: Godang do ulaon na roa nasoboi ulaon di Adat i, laos na roa do di Patik i:

diatur do di Adati penghormatan tu Natoras, tu Natuatua, angka siulahononhon laho pasangaphon natua-tua. Ndang jadi buaton arta ni dongan, (managko), martodos, mangalanghup, margabus, manghaliangi. (mangangkal-angkali)

Nang di Patik Raya ni Tuhan Jesus namandok: si haholonganmu do donganmi dos songon dirim, dapot do idaonta di umpamanta namandok:

Masiamin-aminan songon lampak ni gaol, masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean.
Manang lobi tangkas i ma di : “DALIHAN NATOLU”
1. Manat mardongan tubu
2. Elek marboru
3. Somba marhula-hula
Godang do sian tonga-tonga ni Halak Batak nuaeng naeng mansoadahon Adat, Sumber jala Dasar laho umboto “ADAT” ima sian PARTUTURON.

Halak Batak na so umboto Partuturon ni Halak Batak ndang dapot botoon dohot panghilalahonon ni i “Adat Batak”..


ADAT "ADOPAN DONGAN ANJUON TUTUR"

ADAT"Adopan Dongan Anjuon Tutur"

Pangantusion taringot tu "Ulaon Adat" (pelaksanaan adat); manang na pangolihon anak/pamuli boru, manggarar adat/manjalo (pasahat sulang-sulang ni pahompu/manjalo).

Molo tataringoti hombar tu "Ulaon adat" on, songon naung hu paandar hami di jolo ni surat on, ringkot naeng botoonta na parjolo ima lapatan ni adat, manang pangulahon di adat i; ima hasomalan ni sada-sada luat/huta (PARADATAN), boi do i muse manghangkam sada marga/suku, alai boi do muse masa nangpe sada marga/suku adong na so sarupa pangulahonon di adat i, isarani parpeak/patupahon parjambaran. Siala ni do umbahen didok ompunta si jolo-jolo tubu; asing ladang, asing do sihaporna. Asing luat, asing do adat na.

Porlu do nang antusanta anggo "Ulaon adat" sian angka omputa si jolo-jolo tubu (raja-raja Batak) nunga adong hian goli-goli (garis besar) ni ulaon adat i, alai ala ni hamajuon dohot angka na asing gabe adong ma na tamba dohot na hurang (moru). Ido umbahen didok "ompunta na parjolo martungkot siala gundi, pinungka ni parjolo ihuthonon ni parpudi". Alani angka hamajuon adong ma muse pandohan na mandok "Ompunta na parjolo martungkot siala gundi, pinungka ni parjolo pauli-ulion ni na parpudi".

Boha do antong pangantusanta taringot tu pandohan na dua on, diado na sintong (para pembaca, pemirsah atau tokoh adat kami harapkan jawaban dan keterangan lebih lanjut). Sian hami, hu uji hami do mangalehon hatorangan taringot tu pandohan na dua na diginjang on; Ihuthonon ni parpudi, pauli-ulion ni parpudi, rap tingkos jala rap denggan do na dua i molo laho padengganhon huhut padasiphon hombar tu haporluan ni ulaon i, (yang artinya ungkapan/istilah tersebut sama-sama benar/baik, sepanjang tujuannya hal yang positif/baik yang tidak akan menyalahi/mengurangi pelaksanaan sekaligus makna dari pada ulaon adat tersebut). Boi do masa na pauliulihon/paune-unehon ala mamereng tu parpeak, manang tingki (situasi/kondisi), alai pangulahon (pelaksanaan) ni adat i tontong do songon naung pinungka ni angka ompunta si jolojolo tubu (tidak mengurangi maknanya), jala atik pe naung boi ingkon dohononta manang dohonon nasida ingkon hasomalan manang naung diulahon nasida ima ingkon oloan ni halak (tutur) na sian luat, marga/suku na asing, alai tongtong do marojahan tu dos ni roha songon ni dok ni umpama ;"Aek godang, aek laut, dos ni roha sibaen na saut".Isarani ulaon adat (pangolihon anak/pamuli boru), dideba inganan/luat, marga/suku boi do jumpang angka na marasing taringot tu pangulaon di adat i.


ADAT
"Adopan Dongan Anjuon Tutur"

Didok na tua-tua manang ompunta sijolo-jolo tubu, taringot tu pangulahonon ni ulaon adat:

Asing ladang, asing sihaporna
Asing huta, asing adatna
Asing dolok, asing duhut na
Asing luat/huta, asing adatna

Secara khusus tu hita halak Batak (poparan ni si Raja Batak) godang ulaon adat isarana,
- Pangolihon anak/pamuli boru (adat na gok)
- Pasahat sulang-sulang ni pahompu (adat na gok)
Manang manjalo sulang-sulang ni pahompu (adat na gok)
- Pasahat ulos tondi/manjalo/mangalap ulos tondi
- Mamongoti bagas (memasuki rumah baru)
- Mengompoi bagas
- Ulaon di namonding:
a. Sari matua
b. Saur matua
c. Mauli bulung
d. Panangkok saring-saring (mangolkal holi)
e. Pauli tombak
Dohot angka na asing.

Alai dijolo ni on nunga bagian ni ulaon adat Ibarat na: taringot tu dakdanak;
1. Sorang dakdanak,
2. Meresek-esek,
3. Tardidi,
4. Malua sian panghangkuragi.

Dohot angka na asing isara ni:
1. Pa ampuhon
2. Mambahen marga

Jala tataringoti pe sada-sada angka ulaon adat i, laos hombar do i muse tu "Adopan dongan anjuon tutur.

Pangolihon Anak ... (anak mangoli)
Adong do dua bagian pangolihon anak:
1. Dialap denggan (alap jual) adat na gok
2. Mangalua (taruhon jual) adat na gok

Anak mangoli; angka ulaon adat na hombar tusi ima: dung dipasahat anak na naeng mangoli tu natorasna di sakkap na nanaeng mangoli (marbagas) ihut tusi dipikkiri natorasma, utusan laho pasahat (patua hata) tu pihak parboru, dungi muse diuduti ma muse ulaon marhusip, dung denggan pangkataion manang (sada roha) ni pihak paranak dohot parboru, dipatupa ma muse ulaon marhata sinamot jala laos disima di patupa laos dihatai taringot tu sinamot dohot angka na marhaporluan tu ulaon pesta pamasu-masuon dohot adat.

ADAT:
"Adopan Dongan Anjuon Tutur"
Dung sahat tu na marhata sinamot, borhat ma pihak paranak; (na marhaha/anggi, dongan sahuta, boru tubu/boru huta dohot hulahula tulang), alai andorang soborhat pihak paranak/panggoli ma nopot pihak parboru laho marhata sinamot, ingkon jumolo do pihak paranak/panggoli laho manopot tulang na (manomba-nomba tulang na) laos pabotohon sangkap ni paranak/panggoli (minta restu) tu tulang na, ima na niulahon ni angka ompunta na parjolo I, nunga ummanpit parsaoran manang pangulahonon i disiganup ari nang di paradatan taringot tu na martulang bere ai ndang ise, songon hata ni natuatua "Amak do rere, anak do bere". Jala nunga hea masa tulang na pangolihon bere na ima hamajuon ni tingki/zaman. Pihak paranak/pangoli borhat manopot pihak parboru/oroan, huntion ni pihak paranak ma sipanganon na tabo singkop dohot tudutudu ni sipanganon (jambar na naeng siadophonon tu pihak parboru), manang sipanganon dia pe i, na marsaudara manang na indang marsaudara, na marmiak-miak (pinahan lobu) manang na sigagat duhut/hambing, dipahombar ma i hombar tu panghataion na marhorihori dingding/marhusip I, jala masa do laos dipatupa/dihobasi sipanganon i di huta ni parboru, hombar tu dosniroha na dua belah pihak, ima marnida ditingki dohot inganan (situasi/kondisi).

Jala boi do muse dipatupa "martumpolhon" isarani na maragama Kristen Protestan, laos ihut marhata sinamot, jala songon ima pardalanna molo dialap jual (boru I dialap denggan ni tingki ari pamasu-masuon naung dibuhul).Dung sidung martumpol/patumpolhon sian gareja (pangula ni Huria) diuduti ma ulaon marsipanganon angka natorop (pihak paranak pihak parboru), jala laos di si ma pasahaton ni paranak tudutudu ni sipanganon (jambar ni adopan) tu pihak parboru, laos dihatahon paranak ma diharoro nasida dohot sintuhu ni ulaon i, suang songon i muse pihak parboru pasahaton na ma dengke di ginjang ni pinggan pasu tu pihak paranak (laos huhut dihatahon). Andorang so marsipanganon jolo martangiang ma sian suhut paranak, jala laos dihatahon ma huhuasi ni sipanganon; di amanta raja, inanta soripada ro di sude hita naliat na lolo lumobi ma di raja i hulahula nami (marga ...) mauliate ma di Tuhanta, dilehon ari natiur huhut pajumpang hita di bagasan hahipason, dohot lasniroha di naung ta udurhon anak nami dohot borumuna na naeng parumaen nami tu jolo ni huria i manjalo parpadanan (martumpol), di lasniroha hami i huboan/hu patupa hami sipanganon indahan halas dohot juhut namarsaudara dohot aek/mual natio, songon nidok ni natuatua ma dohonon nami; "sitiptip ma sihompa golang-golang pangarahuta, otik sosadia sipanganon na hu patupa hami sai Tuhan ta ma na umpasuhonsa, ...


ADAT:
"Adopan Dongan Anjuon Tutur"

Suhut parboru marga Aritonang do na niambangan/nioloan manang sisomba-sombaon songon horong ni hula-hula, alai hatiha i ndang masipatumoan songon ojahan ni adat batak i ingkon tongtong manat mardongan tubu, somba marhula-hula, elek marboru.
Boi ma dohonon sude adat na masa di marga Aritonang (hulahula) dang tarjalo suhut paranak (boru) taringot tu angka parjambaran juhut nang partonding ni parjambaran di sinamot (hombar tu panggoraion na masa di marga Aritonang) naung somal diulahon nasida.Alani na sai hurang masitomuan i, gabe sai mangalap hata na marga Aritonang tu parrajaonna/hulahula nasida. Dungi ro ma hata ni parrajaon "ingkon na masiolo-oloan do anggo di ulaon adat on, behama asa uli di parboru denggan nang di paranak", jala tongtong songon na nidok ni ni natua-tua "Sihikkit hina lenggam, ta pillit na dumenggan". Jala nunga manang na piga-piga hali diandehon huhut dihatahon parrajaon i songon i, huhut didok asa tung denggan jala las roha muna na marhula marboru marhite ulaon adat na tapatupa dibagasan sadarion, "Aek godang aek laut, dos ni roha sibaen na saut".

Alai tong do sai togang/martahan suhut paranak, ala dialaman/dihuta na ulaon i, gabe sai dipartahanhon adat namasa dinasida jala sai didok "Sidapot solup do na ro", ia disi pansur ido paridion'. Molo pandohan on do gabe ojahan ta baen di ulaon adat boi do gabe hasesega manang gabe manghorhon hurang denggan. Na tangkas boi do "solup ni dongan/naro pangkeon", boi do muse ndang pola ingkon sai maridi dipansur i, manang maridi di sumur, binanga na asing. Ndang isara ni patik manang keputusan, undang-undang/peraturan naung ditolopi sude marga/horong huhut disurathon taringot tu pardalan manang pangulahonon ni adat i.

Ia adat ima hasomalan (kebiasaan) ni halak/jolma di sada-sada marga/luat, alai dipangulahon ni adar i ingkon boi do i maruba hombar tu adat ni marga (luat) na ro ma nang na ni dapothon, marsipaune-unean hombar tu ringkot na, molo adong do hata na mar 'ingkon'dipangulahonon ni adat i (pangolihon anak/pamuli boru) ndang marsitopotan be marga na marga na asing dohot luat na asing manang ndang ulahonon be ulaon paradatan, alana marasing-asing be do adat na, dohot muse nang angka hata na.

Hombar tu sarito paradaton na masa dimarga Napitupulu-Aritonang na di jolo ni surat on, na ingkon 'sidapot solup do na ro', dipartungguon ni suhut paranak dohot parboru I, gabe didok ma mangalusi di hamu raja ni parboruon nami (suhut parboru) elek-elek ma hamu, songon dia pandohan manang paradatan ni suhut paranaj ima borumuna na diluat on, ima olio hamu, asa boi simpul ulaonta on di tiur ni ari, unang lalap holan na pasual (masihatahon adat) na be hita ...
 
Sumber : http://keluarga-sihombing-lumbantoruan.webs.com/habatakon

No comments: